වලාන සමාධි බුද්ධ ප්‍රතිමා වහන්සේ
බුදු පිළිමය තරම් සාකච්ඡාවට බඳුන් වූ වෙනත් ආගමික සංකේතයක් ලොව නොමැති
තරම්ය. පැරණි ඉන්දීය බෞද්ධ කලාව නියෝජනය කරමින්
ක්‍රි.පූ. 1 හා ක්‍රි.ව. 1 සියවස පමණ කාලය වන විටත් බුදුන් වහන්සේගේ රුව ප්‍රතිමා ආකාරයෙන්
නිර්මාණය කර නොතිබුන අතර බුද්ධ
පරිනිර්වාණයෙන් පසුව බුදුන් වහන්සේව නියෝජනය කිරිමට යොද ගනු ලැබූවේ සංකේතයි. භාර්හුත්,
සාංචි, බුද්ධගයා හා අමරාවති (මුල්
යුගය) යන කලාවන්හි උන්වහන්සේ නිරූපණය කොට ඇත්තේ බෝධි වෘක්ෂය, ධර්ම චක්‍රය, ශ්‍රී පතුල සහ
ස්තූප වැනි සංකේත යනාදිය මගිනි.
ක්‍රි.පූ. 1 වන සියවසේ හා ක්‍රි.ව. 1 සියවසේ බුද්ධ ප්‍රතිමා නිර්මාණකරණයේ විවිධ කාල සීමාවන්
තුළද ගන්ධාර, මථුරා, අමරාවති සහ
ගුප්ත සම්ප්‍රදායයන්ට අනුව බුදු පිළිම නිර්මාණය විය. ක්‍රි.ව. 4 වන සියවස වන විට ඉන්දියාවේ
බුදු පිළිම නෙලීමේ කලාව එහි උපරිම
සංධිස්ථානයක් ලඟා විය. මේ අතුරින් ගුප්ත සම්ප්‍රදායට අනුව නිර්මාණය කරන ලද බුදු පිළිමවල
බාහිර ස්වරූපය ප්‍රසන්න ආකාරයෙන්
නිමවූවා පමණක් නොව අභ්‍යන්තරිකව බුදුන් වහන්සේ තුල පැවති මහා කරුණාව සහ මහා ප්‍රඥාව මතු
පිටින් මනාව නිරූපණය කිරීමට සමත්
විය. ආචාර්ය කඹුරුපිටියේ වනරතන හිමියන් පවසන්නේ මහා කරුණාව සහ මහා ප්‍රඥාව බුදු පිළිමයක
තිබිය යුතු අත්‍යවශ්‍යම අංග දෙකක්
බවයි.
ලක්දිව බුද්ධ ප්‍රතිමා නෙලීමේ කලාවේ ඉතිහාසය දේවානම්පියතිස්ස රජු (ක්‍රි.පූ. 247-207) අවධිය
දක්වා අතීතයට දිව යන බව වංශ
කථාගත තොරතුරු පිරික්සීමේදී පැහැදිලි වේ. බුද්ධ ප්‍රතිමාවක් පිළිබඳව ප්‍රථම වරට මහා වංශයේ
සඳහන් වන්නේ දුටුගැමුණු රජතුමා
(ක්‍රි.පූ. 101-77) විසින් රුවන්වැලි සෑ ධාතු ගර්භයේ රුවනින් බෝධි වෘක්ෂයක් තනා එහි
නැගෙනහිර දිශාවෙන් වඩම්මවා ගෙනවිත් ආසනයේ
හිඳවූ බව දැක්වෙන රන්මුවා බුදු පිළිමයයි.
එමෙන්ම, ආචාර්ය සිරිගුණසිංහ, ආචාර්ය කඹුරුපිටියේ වනරතන හිමි සහ සී.ඒ. දේවේන්ද්‍ර ඇතුළු
පිරිසගේ අදහස වන්නේ ප්‍රථම වරට බුදු
පිළිමයක් නිර්මාණය වූයේ ශ්‍රී ලංකාවේදී බව ය. මහා වංශයේ සඳහන් සාක්ෂ්‍යයන් පදනම් කර ගනිමින්
ඔවුන් සඳහන් කරන්නේ ක්‍රි.පූ. 3
වන සියවසේදී දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා විසින් ථුපාරාමයේ බුදු පිළිමයක් තැන්පත් කළ බවත් පසුව
එය ජෙට්ඨතිස්ස රජතුමා විසින්
පාචිනතිස්ස විහාරයට ගෙන ගිය බව හා අනතුරුව මහාසේන රජතුමා විසින් අභයගිරි විහාරයට ගෙන ආ
බවයි.
බුදු පිළිම නිර්මාණයේදී, ඉන්දීය පිළිම නෙලීමේ කලාව තුල තිබෙන විවිධ සම්ප්‍රදායයන් වල ආභාෂය
ලාංකීය නිර්මාණකරුවාට ලැබුණද
ඔවුන් විසින් ථෙරවාදි බුදු දහම හා ඒ හා බැඳුනු සාහිත්‍යයද ඉගෙන නිර්මාණය කළ බුදු පිළිම
මගින් බුදුහිමියන්ගේ සැබෑ ගති ලක්ෂණ
එලි දැක්විමට සමත් විය.
එහිදී, උකුල මත තැබූ අත්ල මත අත්ල තබා ගැනීම, සෘජු ශරීරය හා නාසිකාග්‍රයට හෝ මතුපිට තැබු
පාදයේ මහපටැගිල්ලට හෙළු දෘෂ්ඨිය යන
කරුණු හතර පාදක කර ගනිමින් එම මූලික ඉගැන්වීම පල්ලංකං ආභූජිත්වා උජුංකායං පණිධාය පරිමුඛං
සතිං උපට්ඨපෙත්වා යනුවෙන් බෞද්ධ
සාහිත්‍යයේ සඳහන් වේ. එය සාමාධි බුද්ධ ප්‍රතිමාවේ වීරාසනයේ ලක්ෂණයි. ලාංකේය බුද්ධ
ප්‍රතිමාවල බුදු දහමේ ඉගැන්වෙන පිරුණු
හිසකින් (බුද්ධියෙන් ප්‍රඥාවෙන්) යුක්ත වීම නිරූපණය කිරීම විනා සාමාන්‍ය මානව රූපකාය විකෘති
කර නිර්මාණය කිරීමක්
සාමාන්‍යයෙන් සිදු නොවේ.
මේ අයුරින් විකාශනය වූ බුදු පිළිම නිර්මාණ කලාව අද වන විට විවිධ චින්තනයන් ඔස්සේ නිර්මාණය
වේ. ගලින්, ලීයෙන්, මැටියෙන්,
ලෝකඩ, පිත්තල, සිමෙන්ති සහ වෙනත් අමුද්‍රව්‍යයන්ගෙන් නිර්මාණය වූ බුදු පිළිම, නුවර යුගය වන
විට පිත්තල උපයෝගි කර ගනිමින්
නිර්මාණය කිරීම ආරම්භ විය. එසේ බුදු පිළිම ඇතුළු වෙනත් පූජා භාණ්ඩ පිත්තලවලින් නිර්මාණය
කිරීමේ ශිල්පය, පරම්පරාගතව උරුම වේ.
එය සිංහල බුදු පිළිම කලාවේ නව නැම්මකි. එසේම, ලෝකඩ වලින් නිර්මාණය කල ප්‍රතිමා කෑගල්ල,
අනුරාධපුරය, මහනුවර, කන්තනෝදෙයි යන
ස්ථානවලින් හමුවී ඇත. මේවා වාත්තු ශිල්පීය ක්‍රමයෙන් නිර්මිත වේ. නෙලීම, ඇඹීම, කැපීම,
වාත්තු කිරීම යන ප්‍රධාන ක්‍රමවේදයන්
අතුරින් වාත්තු කිරීමේ ශිල්පය ඉතා සංකීර්ණ ශිල්පීය ක්‍රමයකි.
ඒ අතුරින් වලාන සමාධි බුද්ධ ප්‍රතිමා වහන්සේ වාත්තු කිරීමේ ශිල්පීය ක්‍රමයට අනුව, පිත්තල
මිශ්‍ර ලෝහයෙන් නිර්මාණය කර ඇත.
ශ්‍රී ලංකාවේ මාර්ගස්ථව පිහිටි බුදු පිළිම වහන්සේලා අතුරින්, වලාන බුද්ධ ප්‍රතිමාව තවත් එක්
පිළිමයක් වුවද, එහි ඇති සුවිශේෂි
බව සහ එය වාත්තු ශිල්පයේ විශිෂ්ට නිර්මාණයක් බව දන්නේ ඒ පිළිබඳ උනන්දුවක් දක්වන ස්වල්ප
දෙනෙකි. මෙවන් වාත්තු කරන ලද විශාල
ප්‍රතිමා වහන්සේ නමක් ශ්‍රී ලංකාවේ වාර්තා වී නොමැති තරම්ය. මෙම පිළිම වහන්සේ හැටේ දශකයේ
නිර්මාණය වී ඇති බැවින්
පුරාවිද්‍යාත්මක වටිනාකමක් ලබා දි නොමැති මුත් ලාංකේය අනිකුත් පුරා විද්‍යාත්මක බුද්ධ
ප්‍රතිමා හා සසඳන විට මෙම පිළිම වහන්සේ
විශ්මිත නිර්මාණයක් බව කිව හැක. ඒ කෙසේද යත් මෙලෙස විශාල ප්‍රතිමා වහන්නේ නමක් සියළු
අංගයන්ගෙන් යුක්තව වාත්තු ශිල්පීය
ක්‍රමය අනුව නිර්මාණය කිරීම ය. මහා කරුණා ගුණය, ශාන්ත භාවය, ප්‍රඥාව යන අංගයන් ප්‍රතිමා
වහන්සේට එක් කිරීමට ප්‍රතිමා
ශිල්පියා දරා ඇති උත්සාහය ඉතා විශිෂ්ට වන අතර සමාධි මුද්‍රාව හා වීර ආසනයේ ගති ලක්ෂණ මෙම
නිර්මාණය සඳහා උපයෝගී කරගෙන ඇත.
මෙම ප්‍රතිමා වහන්සේ පාණදුර රන්කොත් විහාරයේ 19 වන සියවසට අයත් විහාර කර්මාන්තයේ බුදු පිළිම
වහන්සේලාට නෑකම් කියන අතර
නිර්මාණ ශිල්පියා විසින් පිළිම වහන්සේ නිර්මාණය කිරීමට ප්‍රථම රන්කොත් විහාරයට පැමිණ ඒ
පිළිබඳව අධ්‍යයනය කර ඇති බව එමගින්
උපකල්පනය කළ හැක. මෙයට සමාන ප්‍රතිමා වහන්සේ නමක් කොළඹ කොටුවේ තරුණ බෞද්ධ සංගම් මූලස්ථානයේ
නිර්මාණය කර ඇති අතර රිචඩ්
සල්ගාදු මැතිතුමා ප්‍රමුඛ පාණදුරේ බෞද්ධ මහා සංගමයේ නිලධාරින් පිරිසක් එම ප්‍රතිමා වහන්සේද
අධ්‍යයනය කල බව රාජා සල්ගාදු මහතා
පවසයි.
දෙදහස් පන්සිය වන බුද්ධ ජයන්තිය නිමිත්තෙන් ප්‍රදේශයේ බෞද්ධ ජනයාගේ බෞද්ධාගමික ප්‍රබෝධය
උදෙසා බුද්ධ ප්‍රතිමා වහන්සේ නමක්
පාණදුර නගරයේ සුවිශේෂි ස්ථානයක පිහිට විය යුතු බවට ප්‍රථමයෙන්ම කතිකාවක් ඇතිවූ බව පැවසෙන්නේ
පාණදුර බෞද්ධ මහා සංගමයේ
අනුශාසකවරුන් දෙදෙනෙකු වන මහාචාර්ය ගුණපාල මලලසේකර මහතා සහ ආතර් වී දියෙස් මහතා අතරය. මෙම
කතිකාව එම අදහස ක්‍රියාත්මකිරීම
දක්වා දුරදිග යන ලදී. වාසනාවකට මෙන් මේ සඳහා පාණදුර නගරයට ප්‍රවිෂ්ඨ වන ස්ථානයේම තුන් හුලස්
ඉඩම් කැබැල්ලක් ලැබිණ. ප්‍රතිමාව
නිර්මාණය කිරීම සඳහා මහාචාර්ය ගුණපාල මලලසේකර මහතා මුල්ගල තැබූ අතර මෙහි නැකත සාදන ලද්දේද ඒ
මහතා විසිනි. මලලසේකර මහතා ඔහුගේ
පියාගෙන් ජ්‍යෙතීර්වේදය හදාරා ඇති බව අප්‍රකට කරුණකි.
පාණදුර හොරේතුඩුවේ විසූ ශ්‍රී චන්ද්‍රසේකර විද්‍යාලයේ නිර්මාතෘ ශ්‍රී චන්ද්‍රසේකර
මුදලිතුමාගේ පරපුරේ ඥාතිවරයෙක් වූ ජේ. එච්.
ශ්‍රී චන්ද්‍රසේකර මහතා බුද්ධ ප්‍රතිමා වහන්සේගේ බරපැන දැරීමට බාර ගත්තේ ය. ඒ අනුව, පාණදුරේ
බෞද්ධ මහා සංගමය විසින්
ඉන්දියාවේ මැඩ්රාස් වල විසූ සුප්‍රසිද්ධ මානි නම් ප්‍රතිමා ශිල්පියාව ලංකාවට ගෙන්වා ගෙන,
බුද්ධ ප්‍රතිමා වහන්සේ නිර්මාණය
කිරීමේ මහා භාරදූර කාර්යය ඔහුට භාර දෙන ලදී. චන්ද්‍රසේකර මහතා විසින් නැවක අවර පෙත්තක්
(පොප්ලර්) එම ප්‍රතිමා ශිල්පියාට ලබා
දී ඇත. වාස්තු විද්‍යාව අනුව නිර්මාණය කළ මෙම ප්‍රතිමා වහන්සේ නිර්මාණය කිරීම සඳහා එවකට
එනම් හැටේ දශකයේ, මුදලින් රු.
දසදහසක් පමණ වැයවී ඇති බව පැරණි ලේඛන වල සඳහන් වේ. රාජා සල්ගාදු මහතා පවසන ආකාරයට, මෙම
පිළිම වහන්සේ කොළඹ හේවුඩ් ස්කූල්
ආයතනයේදී නිර්මාණය කර ඇති අතර පසුව, දොඹකරයක මාර්ගයෙන් ඔසවා ගෙන විත් පාදම මත තැන්පත් කර
ඇත.
බුද්ධ ප්‍රතිමා පද්මාසන මාලකයේ ඇති පාදමේ මෙසේ ශිලාලේඛන ගත කොට ඇත. “බු.ව. 2500 බුද්ධ
ජයන්තිය සිහිවීම වස් මෙම ලෝහමය බුද්ධ
ප්‍රතිමා වහන්සේ සහිත පද්මාසනය, රජයේ සහ සැදැහැවතුන්ගේද සහය ලැබ පාණදුරේ බෞද්ධ මහා සංගමය
විසින් නිමාවිණ. බුද්ධ ප්‍රතිමා
වහන්සේගේ බරපැන ජේ.එම්.ශ්‍රී චන්ද්‍රසේකර මහතා විසින් දැරිණි.”
බු.ව. 2504 එනම් 1960 මැයි 11 වන වෙසක් පුර පුන් පොහෝ දිනදී මෙම ප්‍රතිමා වහන්සේ ආතර් වී.
දියෙස් මැතිඳුන් විසින් නිරාවරණය
කරන ලද අතර එතුමා මෙම පිළිම වහන්සේට ප්‍රථම පුෂ්පෝපහාරය දැක්විමේ උත්සවයටද සහභාගි විය.
මහාචාර්ය ගුණපාල මලලසේකර මැතිඳුන්
එක්සත් ජාතින්ගේ සංවිධානයේ නිත්‍ය නියෝජිතයා වශයෙන් ඇමරිකාවේ පදිංචි වී සිටි හෙයින් එතුමාට
මෙම උත්සවයට සහභාගී වීමට නොහැකි
විය.
වලාන බුද්ධ ප්‍රතිමා වහන්සේගේ සිරසට ඉහලින් සාමාන්‍යයෙන් පක්ෂීන් පියාඹා නොයන අතර කුණු
දූවිලි රැදෙන ප්‍රමාණයද ඉතා අල්පය. මේ
ගැන අදහස් දක්වන ජ්‍යෙතීර්වේදින් පවසන්නේ නැකතේ බලය අනුව එසේ සිදුවන බවයි. නමුත්, මානි මහතා
ශ්‍රී ලංකාවෙන් නික්ම යෑමට
ප්‍රථම ප්‍රතිමා වහන්සේට රන්වන් පාට ආලේප කිරීමට නිර්දේශ කර ඇති අතර අද දක්වාම වර්ෂ දෙකකට
වරක් එම වර්ණය ආලේප කරයි. ප්‍රතිමා
වහන්සේගේ සිරසට ඉහළින් පක්ෂීන් පියාඹා නොයෑමේ විද්‍යාත්මක පදනම වී ඇත්තේ පිළිම වහන්සේ
සූර්යාලෝකයට නිරාවරණය වී රත්වීම සහ
රන්වන් වර්ණය මගින් සූර්යාලෝකය පරාවර්තනය කරන බැවිනි.
.svg)
.svg)
