පාණදුරේ ඓතිහාසික රන්කොත් විහාරය

පාණදුරේ රන්කොත් විහාරය ඉතිහාසය ගොඩනැගීමට උපකාරවූ පූජනීය විහාරස්ථානයකි. මෙය පාණදුරේ නගර මධ්‍යයෙහි රමණීය උස් බිමක පිහිටා ඇත, “පාණදුරේ පින්කෙත” යන විරුදාවලි ලත් මෙම විහාරස්ථානය පැරණි කාලයෙහි ව්‍යවහාර වී ඇත්තේ “ගල්කන්ද විහාරය” යන නමිනි. කට වහරෙහි “ගල්වල පන්සල” හෝ “ගල්වලේ පන්සල” යයි බැවහර විය. මෙම ඓතිහාසික පුදබිම ආරම්භ කරන ලද්දේ වර්ෂ 1810 දී ය. චෛත්‍යරාජයාණන්ගේ කොතෙහි රත්තරන් ආලේප කිරීම නිසා 1879 සිට “රන්කොත් විහාරය” නමින් හැදින්වෙන්නට විය.

ලංකාවේ අමරපුර නිකාය පිහිටුවා වදාළ අතිපූජනීය භදන්ත ශ්‍රී කතළුවේ ගුණරතන මහානායක ස්වාමීන්ද්‍රයාණන්‌ වහන්සේ සිය ප්‍රධාන ශිෂ්‍ය අතිගරු බටපොළ කල්‍යාණතිස්ස මාහිමියන්‌ සමග මේ 'දිනවල මේ ප්‍රදේශයට වැඩමකර සිටියහ. ජයභූමිය පිළිබඳ අදහස උන්වහන්සේට පවසා මෙහි විහාරස්ථානයක්‌ ගොඩනගන ලෙස ප්‍රදේශවාසීහු ඉල්ලා සිටියහ.
සැදැහැවතුන්ගේ ආරාධනය පිළිගත්‌ උන්වහන්සේ එය ඉටුකරන මෙන්‌ සිය ශිෂ්‍යවරයාට දන්වා සිටියහ. ඉහත කී ගල්වල අද්දර කුඩා කුටියකින්‌ ගල්කන්දේ විහාරය ආරම්භ විය. විහාරස්ථානයේ ආදිකතෘවරයාණෝ අතිගරු බටපොළ කල්‍යාණතිස්ස මහානායක ස්වාමීන්ද්‍රයාණන්‌ වහන්සේ ය. රන්කොත් විහාරය අයත්වනුයේ අමරපුර නිකායටයි.
මුහුදේ සිට විහිදෙන විශාල කළුගල්‌ කන්දක්‌ වටා බැමි ඉදිකර වැලි පුරවා උඩ මළුව සකස්‌ කර තිබේ. වෙරළේ සිට පන්සල දක්වා සැදැහැවතුන්‌ පේලියට සිට අතින්‌ අත වැලි ගෙනවුත්‌ මළුව පුරවා තිබේ. පැරැන්නන්ගේ අචල ශ්‍රද්ධාව මේ සිද්ධියෙන්‌ සංකේතවත්‌ වෙයි.
චෛත්‍ය්‍යය, විහාර ගෙය, බෝධිය, අටවිසි බුදු මැදුර, ධාතු මන්දිරය, සප්තමහා දේවාල මන්දීරය, පැරණි පොත්ගුල, සහ ගණ්ඨාර කුළුණ පිහිටා ඇත්තේ උඩ මළුවෙහි ය. ආකර්ෂණීය සැලැස්මකට ගොඩනැගිලි ඉදිකර තිබීමෙන්‌ සනාථ වනුයේ පැරැන්නන්ගේ ගෘහනිර්මාණ ශිල්පයෙහි දක්ෂකම ය. දෑසට පෙනී යන දිව්‍යමය නිර්මාණය නිසා සැදැහැවතා පන්සලට පිවිසෙනුයේ ඇතුළාන්තයේ අපමණ සැනසිල්ලක්‌ ඇතිවයි. ඔහු හෝ ඇය ආධ්‍යාත්මික වන්දනාගමනකට අවතීර්ණ වෙයි.

මහාචාර්ය රාජකීය පණ්ඩිත කහපොළ සුගතරතන මහනායක ස්වාමීන්ද්‍රයන් වහන්සේ

විහාරාධිපති (1981 - වර්තමානය)

කොළඹ දිස්ත්‍රික්කයේ කැස්බෑව ආසනයේ කහපොළ ග්‍රාමයේ උපත ලද උන්වහන්සේ ගමේ පාසැලෙන්‌ මූලික අධ්‍යාපනය ලදහ. එකොළොස්‌ වෙනි වියෙහිදී පාණදුරේ රන්කොත්‌ විහාරය පින්වල පාඨලීරුක්ඛාරාමය උභය විහාරාධිපති, කැලණිය විශ්වවිද්‍යාලයයෙහි දර්ශන අංශාධිපති, මහාචාර්ය මොරටුවේ සාසනරතන අනුනායක ස්වාමීන්‌ වහන්සේගේ ආචාර්යත්වයෙන්‌ 1966 මාර්තු 31 වෙනි දින සසුන්ගත වූහ. රන්කොත්‌ විහාරස්ථ ශ්‍රී සෞගත විද්‍යාලය පිරිවෙණෙහි මූලික ශාසනික අධ්‍යාපනය ලත්‌ උන්වහන්සේ 1974 දී රාජකීය පණ්ඩිත උපාධිය ලබාගත්හ. 1975 ජූලි 12 වෙනි දින උපසම්පත්තියෙහි පිහිටියහ. උන්වහන්සේ අධ්‍යයනය පිළිබද අතිදක්ෂයෙකි. සිය පරපුරේ අධ්‍යයනය මැනවින් ප්‍රගුණ කළහ. සිය ගුරුවරයානන්වහන්සේ වන මොරටුවේ ශාසනරතන නාහිමියන්ගෙන් සිංහල, පාලි, සංස්කෘත වැනි විෂයන් මැනවින් හදාළහ. උන්වහන්සේ කිසිම විද්‍යායතනයකින් ශාස්ත්‍රය හදාරා නැත. ස්වාද්‍යයනය උන්වහන්සේගේ කැපී පෙනෙන ලක්ෂණයකි. 1980 වර්ෂයේදී කැලණිය විශ්වවිද්‍යාලයයට ඇතුළත්ව උසස්‌ උපාධි ලබාගත්හ. ගෞරවශාස්ත්‍රවේදි, ශාස්ත්‍රපති ,දර්ශනපති උපාධි ලබාගැනීමෙන්‌ පසු ආචාර්ය උපාධිය සඳහා ඉන්දියාවේ දිල්ලි විශ්වවිද්‍යාලයයට ඇතුළත්‌ වූහ, “ A CRITICAL STUDY OF THE ARYA SALISTAMBSUTRA WITH SPECIAL REFERENCE TO PALI ABHIDHAMMA” යන පර්යේෂණ නිබන්ධය ඉදිරිපත්‌ කර දිල්ලි විශ්වවිද්‍යාලයයෙන්‌ ආචාර්ය උපාධිය ලබාගැනීමට සමත්‌ වූහ. මෙම නිබන්ධය සංවර්ධනය කර “CAUSALITY: EASTERN AND WESTERN THOUGHTS යන නමින්‌ ප්‍රකාශයට පත්කර ඇත. පළමුව මහාචාර්ය ධුරයටත් දෙවනුව විනෙතෘ මහාචාර්ය ධුරයටත්, තෙවනුව ජ්‍යෙෂ්ඨමහාචාර්ය ධුරයටත් පත්වුහ. සංස්කෘත භාෂා අධ්‍යයනයෙන්‌ තමන්‌ ලත්‌ ප්‍රවීණත්වය ජනවර්ගයාගේ යහපත සඳහා යෙදවීමට උන්වහන්සේට අවස්ථාව ලැබුනේ 1990 දී කැලණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ කථිකාචාර්ය ධුරයකට පත් වීමෙනි. වර්ෂ 2000 දී සංස්කෘත අධ්‍යයනාංශාධිපති ධුරයට පත්වනු ලැබීමෙන්‌ සහ මහාචාර්ය පදවිය අත්පත්‌ කර ගැනීමෙන්‌ වඩාත්‌ ඵලදායී වූ අධ්‍යාපන ක්‍රියාදාමයක නියැලීමට උන්වහන්සේට හැකි වී ඇත. ශාස්ත්‍රීය සඟරාවන්ට විශාල ප්‍රමාණයක්‌ ලිපි සැපයීමෙන්‌ විද්වත් ලෝකය වෙනුවෙන්‌ ප්‍රශංසා කටයුතු සේවයක්‌ සිදුකර ඇත.
සිය ගුරු දේවයන්ගේ අපවත්‌ වීමෙන්‌ පසු පාණදුරේ රන්කොත්‌ විහාරයෙහි ආධිපත්‍යයට පත්වූහ. උන්වහන්සේගේ පාලන කාලය තුළ රන්කොත්‌ විහාරයෙහි විශාල දියුණුවක්‌ ඇතිවී තිබේ. දහම්‌ පිපාසයෙන්‌ පැමිණෙන සැදැහැවතුන්‌ සහ පර්යේක්ෂකයන් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයෙන්‌ වැඩිවී ඇත. ශ්‍රී සාසනරතන අනුස්මරණ නව පුස්තකාලය, බෝධිප්‍රාකාරය, සප්තමහා දේවාලය, ශ්‍රී ධාතු මන්දිරය උන්වහන්සේගේ සංවර්ධන කාර්යය ප්‍රකට කරන නිර්මාණයන්ය. අවුරුදු පහළොවක්‌ පමණ අමරපුර නිකායයේ ලේඛකාධිකාරී පදවිය දරමින්‌ නිකායයේ උන්නතිය සඳහා උන්වහන්සේ විසින්‌ කරන ලද සේවය ප්‍රශංසනීයයි. එයට උපහාරයක්‌ ලෙස උන්වහන්සේ වෙත “ශ්‍රී සාසනරතන වංශාවතංස ත්‍රිපිටක වාගීශ්වර විද්‍යාවිශාරද චන්ද්‍රකීර්ති ශ්‍රී” යන ගෞරව නාමය සහිතව මහනායක පදවිය පිරිනමන ලදී. 2020 වර්ෂයේදී උන්වහන්සේ අමරපුර නිකායේ අමරපුර පාර්ශවයේ මහනායක පදවියෙන් පිදුම් ලද්දාහ. ප්‍රජාපතී ගෝතමී උපාසිකා සමිතිය, පාණදුරා බෞද්ධ මහා සංගමය, බොදු පුබුදු පදනම සහ පාණදුරාවාද අනුස්මරණ සභාව ආදී ආගමික සහ සාමාජික සංවිධානයන්ට අනුශාසකත්වය දෙමින්‌ ප්‍රදේශයේ ආර්ථික හා සමාජ සුබ සිද්ධිය සඳහා වූ විවිධ ව්‍යාපෘතිවලට නියාමකත්වය සැපයූහ. 1903 අප්‍රේල් 22 වෙනි 'දින ආරම්භ කරන ලද සාසනරතන දහම්‌ පාසල මගින්‌ ප්‍රදේශයේ දරු දැරියන්ගේ සුචරිත වර්ධනය සඳහා උන්වහන්සේගෙන්‌ සිදුවන සේවය අනුපමේයයි. ජනප්‍රිය ධර්ම දේශකයාණ කෙනෙකු වන උන්වහන්සේ තම ගුවන්‌ විදුලි හා රූපවාහිණී ධර්ම දේශනා මගින්‌ ජනප්‍රසාදය දිනාසිටිති. මෙම ධර්ම දේශනා එකතු කර “අමා දහම්‌” නමින්‌ ඉතා වටිනා පොතක්‌ ප්‍රකාශයට පත්කර ඇත. පාලි ත්‍රිපිටකයට අමතරව සංස්කෘත ඉංග්‍රීසි කෘතීන්‌ ද මෙම ග්‍රන්ථය සඳහා පරිශීලනය කර ඇත. මිනිස්‌ ගැටලු නිරාකරණය කිරීම සඳහා ධර්මය හා සමාන්තරව නවීන විද්‍යාත්මක සිද්ධාන්ත උපයෝගී කරගත හැකි ආකාරය මෙහි සාකච්ඡා වෙයි.

වල්පිට ගුණරතන මහානායක ස්වාමීන්ද්‍රයාණෝ

රන්කොත්විහාරයේ වර්තමාන දියුණුව ආරම්භ වූයේ වල්පිට ගුණරතන මහානායක ස්වාමීන්ද්‍රයාණන්‌ වහන්සේගේ යුගයේදීය. කළුතර පුලිනතලාරාමය, පින්වල පාඨලීරමක්ඛාරාමය, කෝවිල ගොඩැල්ලේ නාගානන්ද විහාරය යන විහාරස්ථාන උන්වහන්සේගේ ආධිපත්‍යය යටතේ පැවතිණි. 1920 ජූනි 17 වෙනි දින දරන “ලක්මිණ” පුවත්‌ පතෙහි වාර්තාවක මෙසේ දැක්වේ.
*අතිගෞරවාර්හ ගුණරතන තිස්ස මහානායක මාහිමිපාණන්‌ වහන්සේ, සංක්ෂිප්ත ජීවන චරිතය.
පාණදුරේ රන්කොත්‌ විහාරාධිපතිව වැඩවිසූ අතිගෞරවාර්හ සිරිමුනිවර සද්ධම්ම වංසපාල සාසනධජ ගුණරතන තිස්සාභිධාන මහානායක මාහිමියාණන්‌ වහන්සේ වනාහි සම්බුද්ධ ශාසනයට හා මහාජනතාවට ද විශේෂාර්ථදායී කටයුතු රාශියක්‌ සිදුකර දීමෙන්‌ තමන්‌ ලත්‌ ජීවිතය සඵල කරගත්‌ උත්තමයාණ කෙනෙකි.

ශ්‍රී බුද්ධ වර්ෂ 2352 වැන්නෙහි කතළුවේ ගුණරතන තිස්ස මහාස්ථවිර ස්වාමිපාදොත්තමයන්‌ වහන්සේ විසින්‌ පිහිටුවන ලදුව දැනට අවුරුදු 112 ක්‌ ආයුශින් සමලංකෘත ලෝක ප්‍රසිද්ධ ශ්‍රී අමරපුර නිකාය නමැති මාණික්‍යමය මහාප්‍රාසාද මස්තකයෙහි සර්වසාධාරණ ගුණ මිණි කිරණින්‌ විරාජමාන ස්වර්ණ ධජයක්‌ බඳු වූ ඥාන වෘද්ධ, වයො වෘද්ධ, තපො වෘද්ධ භාවයෙන්‌ සංඝ පිතෲ භාවෝපගතවැ ඉදං නිකායයෙහි ආදිකතෘන් වහන්සේගේ විශිෂ්ටාභිධෙයයෙන් සමන්විත වූ සුපෙශල ශික්ෂාකාමී සුපින්වත්‌ මෙම උත්තමයන්‌ වහන්සේ ශක වර්ෂ 1755 තුලා රවි 16 භාග වූ මංගල 'දිනයෙහි වල්පිට නම්‌ ග්‍රාමයෙහි ධනවත්‌ කීර්තිමත්‌ පවුලක උපන්හ.
ළදරුවියෙහි පිහිටි මුන්වහන්සේ එක්‌ දිනක්‌ ස්වකීය ගෘහාංගණයෙහි සිටිනුයේ ඉතා රෝගාතුරව සිටින තම පෙම්බර පියාණන්‌ දැකීම පිණිස සංසුන්‌ ලීලාවෙන්‌ ගෙට වඩින එක්‌ භික්ෂූන්‌ වහන්සේ නමක්‌ දැක මංච පරායනව සිටිය පියා ළඟට භය සහිතව අවනතව කණගාටු මුහුණින්‌ පැමිණ බොළඳ වචනයෙන්‌ අප්පොච්චියේ මාත්‌ මහණ කරපන්නැයි කීයේ ය. (පූර්ව කර්මබලයෙන්‌ මෙහෙයන ලදුව) එබස්‌ ඇසූ පිය තෙමේ ඊට ඉතා සතුටු ව එකෙණෙහිම මුන්වහන්සේගේ ඉතා වැදගත්‌ කෙනෙකුන්‌ ළඟට ගෙන්වා ඒ බව ඔහුට ස්ථිරව ම කියා මපුතනුවන්‌ මහණ කරවීමට නිසි වයස්‌ වූවිට නොවරදවා ම එසේ කළයුතු යයි භාර කළේ ය.
දස අවුරුදු පමණ වූ මුන්වහන්සේගේ මව ආදී වූ වැදගත්‌ ඥතීහු තුමූ ශාස්ත්‍රාගම හැදෑරවීම පිණිස එකල ප්‍රචලිත කීර්ති කදම්බයක්‌ ඇති ශික්ෂාකාමී වල්පිට සරිසුමනතිස්ස මහාස්ථවීරයන්‌ වහන්සේට භක්ත්‍යාදර ගෞරව පූර්වකව එවකට ගෝලයන්‌ පාවාදීමේ විධි වූ පරිද්දෙන්‌ වැදගත්‌ ඥාතීන්‌ කීපදෙනෙක්‌ ඉදිරිපිට භාර කළෝය. වල්පිට මහාස්ථවිරයන්‌ වහන්සේ සාදරයෙන්‌ භාරගෙන පාණදුරේ ගල්වල පන්සල යයි එකල ප්‍රසිද්ධ රන්කොත්‌ විහාරස්ථානයට ගෙනවුත්‌ නවත්වාගෙන අක්ෂර ලිඛිත ගණිතාදිය උගන්වමින්‌ විසූ සේක.
ක්‍රි:ව: 1812 'දී පමණ වල්පිට මහාස්ථවිරයන්‌ වැඩසිටිය ගල්වලේ පන්සලෙහි දාවිත්‌ පීරිස්‌ රේන්ද මහතා ද සිල්ලෙස්ත්‍රී කුරේ රේන්ද මහතා ද කොරනේලිස්‌ සොවිසා සරප්පු මහතා ද මනුවෙල්‌ දියෙස්‌ මහතා ද පී.ජොරිනිවුස්‌ මහතා ද දානියෙල්‌ පීරිස්‌ ආරච්චි මහතා ද මිගෙල්‌ පෙරේරා ගුරු මහතා ද ආදී දායක භවත්හු ලක්දිව කිසි තැනෙක මේ වනතුරු අසන්ට දකින්ට නොලැබුන තරම්‌ විචිත්‍රාලංකාර වූ බණ පිරිත්‌ පිංකමක්‌ කරවන්ට පටන්‌ ගත්හ. එහි බණමඩුව සුදුම්‌ දෙව්‌ සෙබ මෙන්‌ ප්‍රකට විය.
සත්මහල්‌ බණමඩුව හාත්පස සිවුදිග පස්මහල්‌ බණමඩු සතරකින්‌ ද සමන්විත වූ ය. බණමඩු සතර අබිමුඛයෙහි නිර්මිත රන්‌ රිදී නෝට්ටුවලින්‌ යුත්‌ තොරන්වලින්‌ මුළු නගරය අඳුරු දුරලූසේ මොනවට භ්‍රාජිත වූහ. මෙහි දී සමහරු නොයෙක්‌ සැරසිලි කොට ඒත්‌ මදව බණ මඩුවේ වහලට ඉහළින්‌ ද වියන්‌ බැඳවූහ. මෙම ආශ්චර්යමත්‌ පුණ්‍යකර්මය සඳහා සියක්‌ නමක්‌ මහා සංඝයා වැඩමවූයෙන්‌ සියක්‌ නමේ මහ පින්කම යයි ප්‍රසිද්ධාභිධෙර්යක් ඇතිවිය. මෙම පින්කම වනාහි අද ජීවතුන්‌ අතර ජීවත්ව වසන්නෝ සජීවාකාරයෙන්‌ ද මේ මොහොත වනතුරු ම වර්ණනා කරති. මේ උදාරතර පුණ්‍යෝත්සවයේදී මුන්වහන්සේ කෙරෙහි පුත්‍ර ප්‍රේමයෙන් සිටි දාවිත්‌ පීරිස්‌ රේන්ද මහතා මුන්වහන්සේගේ ශාන්ත දාන්ත ගුණයෙන්‌ පැහැද පැවිදිකර වදාරණ මෙන්‌ ආරාධනා කළේ ය. ඒ ඉවසා වදාළ ඒ හාමුදුරුවන්‌ විසින්‌ සියක්‌ නමක්‌ මහාසංඝයා සහ මනාව සරසන ලද මහා හස්තයකු පිටින්‌ මහාසාගරය ගොඩ ගමන්‌ ගත්‌ සේ මහපෙළහරින්‌ ගොස්‌ පානදුර නදියෙහිදී මහාපාරුවක සාදන ලද මහාමණ්ඩපය තුළ වැඩහුන්‌ මහා සංඝයා මැදදී පැවිදි කරන ලදී.
එසමයෙයහි දාවිත්‌ පීරිස්‌ මහතා මහසඟ මැදදී අඩ දණින්‌ හිඳ දොහොත්‌ මුදුන්‌ 'දී වැඳගන මුන්වහන්සේට මම දිිවිහිමි කොට සියළු කටයුත්තෙහි කප්පියකාරයා වෙමියි ශ්‍රද්ධාවෙන් ප්‍රකාශ කළේය. එවක්‌ සිට මේ කුඩා සාමණේරයන්‌ වහන්සේ ගුණරතන හාමුදුරුවෝ නමින්‌ ප්‍රකට විය. මේ අතර ධර්ම විනය මොනවට ඉගන කල්‌ වයස්‌ පැමිණි සඳු කොග්ගල ධම්මසාර නායක මහා ස්ථවිරයන්‌ වහන්සේ උපාධ්‍යාය ව මිරිස්සේ ධම්මානන්ද නායක උඩුහල්පිටියේ සිරිසුමනතිස්ස නායක දොඩන්දූවේ පියරතන තිස්ස නායක යන මහාස්‍රථවිර තුන්නම කර්මාචාර්යව සොළොස්‌ නමක්‌ කාරක මහාසංඝයා මධ්‍යයෙහි 'දී දොඩන්දූව එවකට පිහිටුවන ලද උදකුක්ඛෙප සීමාමාලකයේදී ගුණරතන තිස්ස යන අන්වර්ථයෙන් සුපරිශුද්ධ උපසම්පදාව දෙවාවදාළ සේක.
ස්වකීයාචාර්ය වල්පිට සිරි සුමනතිස්ස මහාස්ථවිරයන්‌ වහන්සේගේ අපවත්වීමෙන්‌ පසු රන්කොත්‌ විහාරයෙහි ආධිපත්‍යයට පැමිණියාහ. මුන්වහන්‌සේගේ ආධිපත්‍යයෙන්‌ පසු මෙම ප්‍රසිද්ධ විශුද්ධ ගරු සිද්ධස්ථානය සියළු ආරාමයන්ගෙන් අනූනව වෙසෙසින්‌ ම එදා එනම්‌ මීට අවුරුදු හත්සිය හතළිස්ගණනකට පෙර මහළු මහාපරාක්‍රම නරපතිතුමා විසින්‌ පොළොන්නරු පුරවරෙහි කැලථැවූ රන්කොත්‌ විහාරය මෙන්‌ අසදෘශාලංකාර ශ්‍රී සෞභාග්‍යයෙන්‌ විරාජමානව අදවනතුරු දිනෙන්‌ දින "දියුණුවීම ම මුන්වහන්සේගේ පූර්වකෘත උදාරතර පුණ්‍ය මහිමය ප්‍රකට කරණයෙහි වැදගත්‌ සාක්ෂ්‍යයක්‌ වැ පැවතීමය.
මුන්වහන්සේ වනාහි ආචාර්ය පරම්පරාවෙන්‌ විනය පිළිබඳව විශිෂ්ටෝපදේශ දැනුමැති ශික්ෂාකාමී උතුමෙකු ලෙස ලක්දිව සමස්ත නිකායික වෘද්ධ වයෂ්ක උගත්‌ උතුමන්‌ විසින්‌ එකහෙළා පිළිගන්නා ලදහ.
මුන්වහන්සේගේ අවිජහිත වීර්යෝත්සාහයෙන්‌ 1873 දී ක්‍රිස්තු භක්තිකයන්‌ හා කැරැ වූ මහා ආගම්‌ වාද ගැන කල්පනා කර බලන කල විශේෂයෙන්‌ ලංකා සම්බුද්ධ ශාසනයට හා අවිශේෂයෙන්‌ මුළු බෞද්ධ රට රාජ්‍යවල ද මෑත කාලයෙහි මෙතරම්‌ මහෝපකාරයක්‌ කළ ගිහි පැවිදි කිසිවෙක්‌ අද ලංකාද්වීපයෙහි නැතැයි කීම ගැන අවිඥානක වූ ලංකා ධරණිය පමණක්‌ නොව ප්‍රතීචීන මහී මණ්ඩලයන්‌ පවා වාගාඩම්බරයෙන්‌ දෙස්‌ කීවායයි සිතීමට තරම්‌ කරුණු අසන්ට දකින්ට ලැබී තිබේ. මහාවාදයට මුන්වහන්සේගේ ගරු නාමය නොනැසී චිරාත්‌ කාලයක්‌ හෙළදිව පැවැත්මට හේතුභූතව පැවැත්තේ ය. ඇරත්‌ එහි වෛසාරද්‍යය ගැන මෙනෙහි කරන කල මුන්වහන්සේගේ භාග්‍යවත්‌ රූප සෞන්දර්යය කාගේත්‌ දර්ශනය සඳහා ලකුණු කළ යුතු ලක්ෂණ ස්ථානය නම්‌ පුන්‌ සඳ මඩල නොවේදැයි ලෝවැස්සන්‌ අතෙන්‌ විචාරනු ලැබේදැයි සංකා සහිතව සලකම්හ.”

මහාචාර්ය මොරටුවේ සාසනරතන අනුනායක ස්වාමීන්දුයාණන්‌ වහන්සේ

ව්‍යවහාර වර්ෂ 1909 ජූනි 30 වෙනි දින මොරටුවේ කොරළවැල්ලෙහිදී උපත ලද සාසනරතන අනුනායක ස්වාමීන්ද්‍රයන්‌ වහන්සේ ශාන්ත පීතර විද්‍යාලයයෙන්‌ මූලික අධ්‍යාපනය ලැබූහ. 1924 අගෝස්තු 3 වෙනි දින පැවිදි බිමට පත්ව 1930 ජූනි 10 වෙනි දින උපසම්පදාව ලැබූහ. රාජකීය පණ්ඩිත, ග්‍රන්ථ විශාරද, විද්‍යා විශාරද යන උපාධින්ගෙන්‌ පිදුම්‌ ලත්‌ උන්වහන්සේ ආරම්භයේ සිටම විද්‍යාලංකාර විශ්වවිද්‍යාලයයෙහි පාලි අධ්‍යයන අංශයෙහි සහ දර්ශන අංශයෙහි කථිකාචාර්ය ධුරයක්‌ හෙබවූහ. වර්ෂ ගණනාවක්‌ දර්ශන අංශයෙහි අංශාධිපති ධුරය දැරූහ.

භාෂා, දර්ශන, ආගම්‌, පුරාවිද්‍යා, වාග්විද්‍යා ආදි විවිධ ක්ෂෙත්‍රයන්‌ කෙරෙහි උන්වහන්සේගේ පර්යේෂණ යොමු විය. උන්වහන්සේ වඩාත්‌ රුචි කළ විෂය ක්ෂේත්‍රය වූයේ මහායානයයි. මෙම විෂය පිළිබඳ නව සොයාගැනීම්‌ රාශියක්‌ උන්වහන්සේ විසින්‌ කරන ලදී. මේ පිළිබඳ දේශනවලට ඇහුන්කම් දීමට විද්‍යාර්ථීන්‌ දැක්වූයේ මහත්‌ අභිරුචියකි. සිංහල ප්‍රාකෘතය, ලක්දිව මහායාන අදහස්‌, විනයකෝෂය, අභිධර්මකෝෂය, කුසජාතක විවරණය, බෝධිචර්යාවතාරය, මූලමාධ්‍යමික කාරිකාව, මාධ්‍යමික දර්ශනය, පාණදුරාවාදය වැනි කෘති උන්වහන්සේගේ පෘථුල පාණ්ඩිත්‍යය ප්‍රකට කරයි. මහායාන දර්ශනය සමකාලීන විද්වත් සමාජයට හඳුන්වාදීමේ පුරෝගාමී වූයේ උන්වහන්සේ ය. “ලක්දිව මහායාන අදහස්‌” කෘතිය එහි අග්‍රගණ්‍ය ප්‍රතිඵලයයි. පුරාවිද්‍යාත්මක, දාර්ශනික, ඓතිහාසික ගැටළු රාශියක්‌ නිරාකරණය කරගැනීමට එම කෘතිය මහෝපකාරී විය.
සංස්කෘතික මණ්ඩලය මගින්‌ අදාළ වර්ෂයෙහි හොඳම කෘතිය සඳහා පිරිනැමෙන විශේෂ ත්‍යාගය 1970 වසරෙහි උන්වහන්සේගේ “මාධ්‍යමික දර්ශනය” කෘතියට හිමිවිය. භාෂාව, ඉතිහාසය, තුලනාත්මක ආගම්‌, ව්‍යාකරණය, දර්ශනය, සමාජය, බුද්ධ ශාසනය, දකුණු ආසියාවේ බුදුදහම ආදී විෂය ක්ෂේත්‍රයන්ට සම්බන්ධ ලිපි ලේඛන සියයකට වඩා විවිධ වාර සඟරා, ශාස්ත්‍රීය සඟරා සහ පුවත්පත් වලට සපයා තිබේ. සාම්ප්‍රදායික ක්‍රමයෙන් බැහැරව නවීන විචාර ක්‍රම අනුගමනය කරමින්, විද්වතුන්ගේ විමර්ශනයට භාජනය විය යුතු අදහස් රාශියක් මෙම ලිපි මගින් ඉදිරිපත් කළහ.

අමරපුර නිකායයේ ලේඛකාධිකාරී ධූරය සහ අනුශාසක ධූරය දරමින් සිදුකරන ලද ශාසනික සේවය සදානුස්මරනියයි. රාජකීය ආසියාතික සංගමයේ ලංකා ශාඛාවේ සාමාජික ධුරය, මාර්ටින් වික්‍රමසිoහ භාරකාර මණ්ඩලයේ ආරම්භක සභාපතිධුරය, මහා වංශ සම්පාදක මණ්ඩලයේ සහ සිංහල ශබ්දකෝෂ මණ්ඩලයේ නිරීක්ෂක ධූරය, පාණදුරා බෞද්ධ මහා සංගමය, සමස්ත ලංකා බෞද්ධ ශිෂ්‍ය සමිති සම්මේලනය, ප්‍රජාපති ගෝතමි උපාසිකා සමිතිය ආදී සංගම්වල අනුශාසක ධුරයද හොබවමින් අමරණිය ශාස්ත්‍රීය සහ සමාජ මෙහෙවරක යෙදුහන.

12345678

1234567

1234567890